نکته بسيار مهمي که بسیار مورد سوال همکاران قرار می گیرد این است که آيا پزشکان براي هر بيمار فوت شده اي مجاز به صدور گواهي فوت مي باشند؟
مسلماً پاسخ به اين سوال، منفي است به طوري که در ذيل آمده است در موارد متعددي پزشکان اجازه صدور گواهي فوت را ندارند که در اينجا به اين موارد اشاره مي گردد.
1) مرگهاي آني، ناگهاني و غير منتظره و غير قابل توجيه
2) مرگ با علت نامشخص و مبهم، عليرغم اقدامات تشخيصي و درماني
3) مرگ ناشي از حوادثي مانند تصادفات رانندگي و سقوط ( به هرشکل و با هر فاصله زماني از حادثه که مرگ رخ دهد) براي مثال عابري بر اثر برخورد با اتومبيل دچار شكستگي در ستون فقرات و آسيب نخاع و در نتيجه فلج اندام تحتاني و بي اختياري ادرار شده و در نهايت پس از 6 ماه به دليل UTI و سپتي سمي فوت نموده است. در اين مورد با توجه به اينكه عامل اصلي فوت تصادف با اتومبيل است و در پشت اين تصادف شكايتي وجود دارد لذا پزشك مجاز به صدور گواهي فوت نيست.
4) مرگ ناشي از حوادث کار و نيز مرگ در محل کار
5) مرگ ناشي از بيماري هاي شغلي (امكان اين امر وجود دارد كه از كارفرماي متوفي شكايت شود)
6) مرگ در معابر و مجامع عمومي (مثلاً فردي كه در ترمينال مسافربري فوت مي نمايد)
7) مرگ مرتبط با ورزش و حوادث ورزشي (مرگ حين يا متعاقب ورزش)
8) مرگ مرتبط با حوادثي مانند سرمازدگي و گرمازدگي
9) مرگ ناشي از حوادث و بلاياي طبيعي مثل زلزله، سيل ، طوفان
10) مرگ هاي دسته جمعي مثل سقوط هواپيما و غرق شدن کشتي
11) مرگ ناشي از درگيري، نزاع و ضرب و جرح و هر مرگي که نشانه هاي خشونت در آن ديده شود.
12) مرگ ناشي از مسموميت مانند مسموميت با مونوکسيد کربن و مسموميت ناشي از مواد مخدر، داروها و غيره (مسموميت در حوادث شغلي، مواد آلاينده محيط کار و...)
13) مرگ ناشي از چاقو خوردگي و اصابت گلوله
14) مرگ هاي متعاقب خودکشي
15) مرگ ناشي از برق گرفتگي
16) مرگ ناشي از صاعقه زدگي
17) مرگ ناشي از سوختگي
18) مرگ ناشي از خفگي ها
19) مرگ ناشي از ازدحام جمعيت ( مانند حوادثي که در اثر ازدحام جمعيت در ورزشگاه ها اتفاق مي افتد)
20) مرگ ناشي ازغرق شدگي
21) مرگ مرتبط با تجاوزات جنسي
22) نوزاد کشي
23) مرگ متعاقب کودک آزاري احتمالي
24) مرگ در حين يا به دنبال اعمال جراحي، بيهوشي يا بيحسي موضعي (در اینجا لازم است به این نکته اشاره نمود که مرگ های مربوط به بیهوشی و عوارض ناشی از آن می تواند تا 24 ساعت پس از عمل جراحی رخ دهد)
25) مرگ در حين يا به دنبال اقدامات تشخيصي- درماني تهاجمي مثل تست ورزش، آندوسکوپي، برونکوسکوپي، آنژيوگرافي، تزريق کانتراست جهت راديوگرافي مانند IVP و غيره.
26) هر مرگي که احتمال قصور پزشکي در آن وجود داشته باشد.
27) مرگي که در آن شکايت از کسي مطرح است مثلاٌ در حين جرّ و بحث دو نفر، يكي از آنها كه آقاي مسني است دچار Chest Pain شده و MI کرده و در بيمارستان فوت مي کند و نيز هر مرگي که احتمال شکايت به هر عنواني وجود داشته باشد، بدون در نظر گرفتن فاصله زماني بين صدمه تا فوت. براي مثال کارگري از بالاي داربست سقوط کرده و مي ميرد گواهی فوت توسط پزشک صادر مي گردد. پس از مدتي خانواده متوفي از کارفرماي وي در خصوص عدم فراهم نمودن وسايل حفاظتي شکايت مي نمايند از طرفي کارفرما براي فرار از اتهام و پرداخت ديه مدعي مي شود که کارگر مذکور در زمان کار از الکل استفاده نموده يا تحت تاًثير مصرف مواد مخدر بوده است لذا تنها خود وي در سقوط و مرگش مقصر بوده است. در اين حالت اگر جسد به پزشکي قانوني ارجاع مي شد و تحت بررسي هاي سم شناسي قرار مي گرفت هرگز اين مشکل پيش نمي آمد. يا به عنوان مثال فرد مسني دو ماه پس از تصادف رانندگي که منجر به شکستگي استخوان تي بياي وي شده بود در منزل فوت مي کند، جواز دفن توسط پزشک و با درج علت سکته قلبي صادر مي شود ولي چندي بعد خانواده مصدوم با طرح شکایت در مرجع قضايي، علت فوت را مرتبط با تصادف رانندگي و عوارض شکستگي دانسته که در اين مورد نيز مشکلاتي براي پزشک صادر کننده گواهي فوت به وجود آمد.
28) مرگي که متعاقب آن احتمال شکايت از کادر درماني وجود دارد
در اينجا لازم است به اين نکته اشاره شود که يكي از عوامل مهمي که در طرح شکايت، مي تواند از پزشک حمايت نمايد معاينه جسد و کالبد گشايي توسط پزشکي قانوني است و در صورت عدم معاينه و کالبد گشايي، اين عامل حمايتي از پزشک نيز از دست خواهد رفت. لذا اگر پزشکي حتي احتمال مي دهد که در خصوص فوت بيمارش از وي شکايت خواهد شد بهتر است از صدور گواهي فوت سرباز زده و جسد را به پزشکي قانوني ارجاع نمايد.
29) مرگ در اسارت، زندان، اردوگاه، پادگان، بازداشتگاه ، پرورشگاه، آسايشگاه ، مهمانسرا و هتلها
30) مرگ حين درگيري با نيروهاي انتظامي
31) فوت افراد نظامي و انتظامي در حال خدمت
32) مرگ در اغتشاشات و درگيري هاي خياباني
33) مرگ ناشي از اقدامات تروريستي
34) مرگ مادر باردار
35) مرگ مادر متعاقب سقط جنين جنايي
36) مرگ ناگهاني نوزادان در گهواره (SIDS)
37) مرگ مرتبط با عوارض مصدوميت ناشي از جنگ مانند فوت افراد جانباز و معلولين جنگي حتي اگر سال ها بعد از پايان جنگ رخ دهد (جهت بررسي از جهت وجود رابطه بين آسيب هاي ناشي از جانبازي و فوت وي و پرداخت مستمری به بازماندگان و یا استفاده ایشان از سایر مزایای خانواده شهید)
38) فوت اتباع خارجي (البته با توجه به حضور طولاني مدت آوارگان افغاني به تعداد بسيار زياد در كشورمان و به دليل اوضاع نابسامان كشور افغانستان براي متوفيان افغاني در كشورمان گواهي فوت صادر مي گردد)
39) صدور گواهي فوت بدون معاينه دقيق جسد ( اگر مواردي پيش آيد که با صحنه سازي، قتل و جنايتي را به صورت يک مرگ طبيعي جلوه دهند، در صورت عدم معاينه جسد توسط پزشک ممکن است جنايت پنهان بماند که در اين حالت پزشک صادر کننده جواز دفن تحت پيگرد قانوني قرار خواهد گرفت)
40) وجود هرگونه تناقض در اظهارات همراهان متوفی با يکديگر و نيز با اطلاعات کسب شده از معاينه جسد یا سایر مدارک موجود. براي مثال همراهان مدعي هستند که متوفي حدود دو ساعت قبل فوت نموده است حال آنکه با معاينه جسد و اثبات استقرار کامل جمود نعشي و ساير نکات، پزشک به اين نتيجه برسد که مرگ مربوط به روز گذشته بوده است.
40) رفتار مشکوک، اصرار غير معقول، تناقض گويي و تعجيل بيش از حد همراهان و پيشنهاد حق القدم يا ويزيت غير معقول
41) هر مرگي که احتمال جنايت در آن برود
42) هرنوع مرگ افراد ناشناس و مجهول الهويه یا مرگ فردی که مدارک هویت معتبر وی در دسترس نباشد
نكته– بايد توجه داشت كه هيچگونه شرط زماني براي صدور گواهي فوت از نظر مدت زمان حضور بيمار تا فوت وي در بيمارستان وجود ندارد. براي مثال فردي با chest pain به مركز درماني مراجعه مي نمايد سابقه MI را در سال قبل داشته است و در آنژيوگرافي كه قبلاً انجام گرفته آترواسكلروز شديد عروق كرونر مشهود است ودر دفترچه بيمه وي مكرراً داروهاي قلبي تجويز شده است در EKG انجام شده در بدو ورود وي علايم سكته حاد قلبي مشهود است. در صورت عدم وجود موانع قانوني كه در بالا ذكر گرديد حتي اگر فاصله زماني بين ورود بيمار تا فوت وي تنها چند دقيقه باشد نيز پزشك مي تواند براي اين بيمار گواهي فوت صادر نمايد. پس اگر فردي به بيمارستان ارجاع گرديد و تنها چند دقيقه پس از ورود فوت نمود و پزشك معالج ضمن رعايت تمامي موارد ذكر شده در بالا توانست علت واقعي فوت را مشخص نمايد، مي تواند براي وي گواهي فوت صادر كند.
از طرف ديگر موارد زيادي پيش مي ايد كه بيماري مدت ها در بيمارستان بستري است ولي علي رغم تمامي اقدامات تشخيصي و درماني، بيماري و در نتيجه علت فوت وي همچنان مجهول مي باشد كه در اين حالت پزشك معالج نبايد اقدام به صدور گواهي فوت نمايد.
علت اينکه قانونگذار در خصوص صدور گواهي فوت تا اين حد سختگيري مي نمايد را مي توان در موارد زير جستجو کرد:
1) مبادا قتل و جرم و جنايتي از نظر قانون مخفي بماند و حق مظلومي پايمال گردد.
2) جهت جلوگيري از ايجاد اختلال در امر رسيدگي به شکايات مربوط به مرگ افراد در مراجع قضايي
3) ايجاد احساس ناامني براي جانيان و قاتلين و در نتيجه تضمين امنيت جامعه
4) جلوگيري از نياز به نبش قبر جهت انجام بررسي هاي قانوني تکميلي
5) جهت پاسخ به شرکت هاي بيمه که ممکن است به بازماندگان متوفي حق بيمه پرداخت شود.
6) جهت برقراري مستمري از طرف دولت به بازماندگان
7) حمايت از پزشکان و ساير کادر درماني در صورت طرح شکايت در خصوص فوت بيمار ايشان
ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که، پزشکان و ساير کادر درماني مسئول، نبايد از انجام اتوپسي قانوني در بيماري که فوت نموده است نگران باشند بلکه اين امر حتي بايد باعث احساس امنيت شغلي در ايشان بشود زيرا پاسخ کالبد گشايي و نيز پاسخ آزمايشگاه آسيب شناسي و سم شناسي پزشکي قانوني در بسياري از موارد يکي از مدارک مستندي است که در دفاعيات پزشکي ممکن است به کمک آنان آيد.
پس به طور خلاصه پزشک در صورتي مي تواند گواهي فوت صادر نمايد که:
1- فرد متوفي بيمار او بوده و پزشک کاملاً در جريان بيماري وي باشد و يا اگر پزشك، متوفي را نمي شناسد با بررسي دقيق مدارك بيمار و معاينه دقيق جسد و ساير اقدامات لازم بتواند به تشخيص صحيح و واقعی علت فوت برسد.
2- علت مرگ کاملاً مشخص باشد و اين علت در رابطه با بيماري وي باشد.
3- احتمال هيچ جرم و جنايتي در فوت وي وجود نداشته باشد.
4- علت مرگ يک عامل طبيعي (بيماري) باشد و حادثه در مرگ وي دخيل نباشد.
5ــ خانواده متوفي هيچ گونه شكايتي نسبت به فوت وي نداشته باشند.
5- جسد با اطمينان احراز هويت شده باشد.
6- جسد به طور کامل معاينه شود و از نظر آثار تروما، خفگي، شکستگي، در رفتگي ، چاقو خوردگي يا گلوله خوردگي و غيره بررسي گردد.